१६. दैवासुरसंपद्विभागयोग ॐ
- षोडशोऽध्याय: दैवासुरसंपद्विभागयोग ॐ
 
श्रीभगवानुवाच
अभयं      सत्त्वसंशुद्धिजर्ञानयोगव्यवस्थिति: ।
दानं   दमश्च  यज्ञश्च  स्वाध्यायस्तप आर्जवम् ॥
शुद्ध  बुद्धि  डर  से परे, मन बस  जाये ज्ञान ।
यज्ञ,  दान, तप, संयम हो, सरल, वेद का ध्यान ॥16-1॥
  
__________________________________________
अहिंसा    सत्यमक्रोधस्त्याग:  शान्तिरपैशुनम्।
दया   भूतेष्वलालुप्त्वं   मार्दवं   ह्रीरचापलम् ॥
सत्य,  अहिंसा, शांति रहे,  दोषारोपण  त्याग ।
लोभ क्रोध भय मुक्त हो, भद्र करुण सहभाग॥16-2॥
  
__________________________________________
तेज:  क्षमा  धृति:  शौचमद्रोहो  नातिमानिता ।
भवन्ति    संपदं    दैवीमभिजातस्य    भारत॥
तेज़   क्षमा   धीरज धरे,  ईर्ष्या  ना  सम्मान ।
अर्जुन  दैवीय  गुण यही, पुरुष पुनीत तू मान ॥16-3॥
  
__________________________________________
 दम्भो  दर्पोऽभिमानश्च  क्रोध:   पारुष्यमेव च ।
अज्ञानं  चाभिजातस्य    पार्थ   संपदमासुरीम् ॥
दम्भ,  दर्भ,  अभिमान भी, क्रोधी और कठोर ।
अर्जुन  वह  ज्ञानी नहीं, असुर  गुणा सिरमौर॥16-4॥
  
__________________________________________
 दैवी   संपद्विमोक्षाय    निबन्धायासुरी   मता ।
मा शुच:  संपदं   दैवीमभिजातोऽसि   पाण्डव ॥
दिव्य गुणों से मोक्ष मिले, बंधन असुर ही होय ।
हे  अर्ज्ाुन  चिंतित  न हो,  दैवी गुण तू बोय ॥16-5॥
__________________________________________
द्वौ   भूतसर्गौ  लोकेऽस्मिन्दैव  आसुर एव च ।
दैवो  विस्तरश:  प्रोक्त  आसुरं  पार्थ मे शृणु  ॥
बसे  लोक  इस जीव दो, असुर व देव समान ।
दैव  गुण  मैंने  कहे, असुर  गुणों  को  जान ॥16-6॥
__________________________________________
प्रवृत्तिं च   निवृत्तिं च   जना  न  विदुरासुरा: ।
न  शौचं  नापि  चाचारो ना सत्यं तेषु विद्यते  ॥
क्या  करें  क्या ना करें, नहीं असुर को ज्ञान  ।
सदाचरण  होता  नहीं,  नहीं  सत्य का भान ॥16-7॥
__________________________________________
असत्यमप्रतिष्ठं   ते    जगदाहुरनीश्वरम् ।
अपरस्परसंभूतं   किमन्यत्कामहैतुकम् ॥
कहते  हैं   आधार   नहीं,  झ्ाूठा  यह संसार  ।
निर्माता  ईश्वर  नहीं,  नर – नारी  ही  सार ॥16-8॥
  
__________________________________________
एतां   द़ृष्टिमवष्टभ्य   नष्टात्मानोऽल्पबुद्धय:।
प्रभवन्त्युग्रकर्माण:    क्षयाय  जगतोऽहिता:॥
स्वीकारें  उस  सोच  को,  नष्ट आत्म अज्ञान  
अनुपयोगी  कर्म  करे, निकले  जग की जान॥16-9॥
  
__________________________________________
 काममाश्रित्य     दुष्पूरं    दम्भमानमदान्विता:।
मोहाद्गृहीत्वासद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रता: ॥
काम  शरण  संतुष्ट न हो, दंभ   मदन और मान  ।
क्षणभंगुर  के  मोह  में,  उसका रहता ध्यान॥16-10॥
  
__________________________________________
चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिता:।
कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिता:॥
मरने  तक  चिन्ता  करे,  भय भी रहे अपार ।
काम  भोग  में  लिप्तता,  परम  लक्ष्य संसार॥16-11॥
  
__________________________________________
आशापाशशतैर्बद्धा: कामक्रोधपरायणा:।
ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसञ्चयान् ॥
आशा  बँधी  हज़ार  हैं,  काम  क्रोध भरमार  ।
काम  भोग  में  मन  रहे,  काला धन संचार ॥16-12॥
  
__________________________________________
 इदमद्य  मया   लब्धमिमं   प्राप्स्ये   मनोरथम्  ।
इदमस्तीदमपि   मे   भविष्यति    पुनर्धनम् ॥
मन  में  मेरे  आज  है,  पाऊँगा   हर  हाल ।
जो  है  उस  में  और  भी,  होगा मालामाल ॥16-13॥
  
__________________________________________
 असौ  मया   हत:   शत्रुर्हनिष्ये   चापरानपि  ।
ईश्वरोऽहमहं  भोगी   सिद्धोऽहं   बलवान्सुखी ॥
शत्रु  मार  मैंने   दिये,  मारूँ  अन्य  हज़ार ।
ईश्वर,  भोगी,  सिद्ध  हूँ, सुख– बल अपरंपार ॥16-14॥
  
__________________________________________
 आढ्योऽभिजनवानस्मि  कोऽन्योऽस्ति सद़ृशो मया ।
यक्ष्ये  दास्यामि  मोदिष्य   इत्यज्ञानविमोहिता: ॥
मैं  कुलीन  धनवान  हूँ,  मेरे  कौन   समान  ।
यज्ञ  करूँ  मैं  दान  करूँ, मोहित मन अज्ञान ॥16-15॥
  
__________________________________________
 अनेकचित्तविभ्रान्ता         मोहजालसमावृता: ।
प्रसक्ता:  कामभोगेषु   पतन्ति   नरकेऽशुचौ ॥
चिन्ता  से है  घिरा हुआ, बुना मोह का जाल  ।
कामभोग  आसक्त  रहे,  चले नर्क की चाल ॥16-16॥
  
__________________________________________
आत्मसंभाविता:   स्तब्धा   धनमानमदान्विता:।
यजन्ते     नामयज्ञैस्ते     दम्भेनाविधिपूर्वकम्॥
ख्ाुद को  श्रेष्ठ समझ दंभी, धन–मद में हो च्ाूर   ।
नाममात्र  को यज्ञ  कर,  विधि विधान से दूर ॥16-17॥
  
__________________________________________
अहंकारं  बलं  दर्पं  कामं  क्रोधं च  संश्रिता: ।
मामात्मपरदेहेषु  प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयका:॥
दर्प बल  अभिमान करे,  क्रोध काम का वास।
ईर्ष्या  व  निन्दा  करे,  कुछ  ना  आवे रास  ॥16-18॥
  
__________________________________________
 तानहं   द्विषत:   क्रुरान्संसारेषु    नराधमान् ।
क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव  योनिषु ॥
ये  ईर्ष्यालु  क्रूर  जो,   हो   अधमी  संसार ।
अशुभ  योनि  मैं  डालता, असुर ये बारम्बार॥16-19॥
  
__________________________________________
 आसुरीं  योनिमापन्ना  मूढा  जन्मनि  जन्मनि ।
मामप्राप्यैव  कौन्तेय  ततो  यान्त्यधमां  गतिम्॥
पुन:  आसुरी  योनि  में, जन्म  हो  बारंबार ।
नहीं  पा  सके वो मुझे, धर्म न गति हर बार ॥16-20॥
  
__________________________________________
त्रिविधं    नरकस्येदं    द्वारं    नाशनमात्मन:  ।
काम:  क्रोधस्तथा  लोभस्तस्मादेतत्त्रयं  त्यजेत् ॥
तीन  द्वार  इस नर्क के,  करता जीव विनाश  ।
काम  क्रोध सह लोभ है,  करिये इनका नाश ॥16-21॥
  
__________________________________________
एतैर्विमुक्त:     कौन्तेय    तमोद्वारैस्त्रिभिर्नर: ।
आचरत्यात्मन:  श्रेयस्ततो  याति  परां  गतिम् ॥
तीन  द्वार  अज्ञान  के, मुक्त  पार्थ जो पाय  ।
मंगल  ख़ुद का वो करे,  परमो  गति  समाय  ॥16-22॥
  
__________________________________________
य:   शास्त्रविधिमुत्सृज्य   वर्तते   कामकारत: ।
न स  सिद्धिमवाप्नोति न  सुखं न  परां गतिम् ॥
समझे  ना  जो शास्त्र को, मनमानी का काम ।
सुख सिद्धि मिलती नहीं,  परम गति नहीं धाम ॥16-23॥
__________________________________________
तस्माच्छास्त्रं  प्रमाणं   ते  कार्याकार्यव्यवस्थितौ  ।
ज्ञात्वा   शास्त्रविधानोक्तं  कर्म  कर्तुमिहार्हसि॥
शास्त्र  ज्ञान  प्रमाण है,  निश्चित करता काम  ।
विधि विधान को  जानकर,  होवे  कर्म सुकाम॥16-24॥
__________________________________________
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे  दैवासुरसंपद्विभागयोगो  नाम  षोडशोऽध्याय: ॥
 ॥ ॐ ॐ ॐ ॥