९. राजविद्याराजगृहयोग ॐ
9. नवमोऽध्याय: राजविद्याराजगुह्ययोग ॐ
श्रीभगवानुवाच
इदं    तु    ते   गुह्यतमं    प्रवक्ष्याम्यनसूयवे ।
ज्ञानं  विज्ञानसहितं  यज्ज्ञात्वा  मोक्ष्यसेऽशुभात् ॥
दोषरहित  तू  भक्त  है, गूढ़  समझ ले  ज्ञान ।
मुक्ति  पार्थ मिल  जाएगी, जो तू इसको जान   ॥9-1॥
  
__________________________________________
राजविद्या      राजगुह्यं     पवित्रमिदमुत्तमम् ।
प्रत्यक्षावगमं    धमर्यं   सुसुखं   कर्तुमव्ययम् ॥
विद्याओं  का  राजन  है, पवित्र  उत्तम  ज्ञान ।
अनुभव  का  यह धर्म है, सुखकारी  यह ज्ञान  ॥9-2॥
  
__________________________________________
अश्रद्दधाना:    पुरुषा    धर्मस्यास्य   परन्तप ।
अप्राप्य   मां   निवर्तन्ते   मृत्युसंसारवतर्मनि ॥
श्रद्धा, नहीं जब धर्म में,  भक्त  नहीं, हे  वीर ।
मुझसे  वो  मिलते  नहीं,  बाँधे  जग  ज़ंजीर  ॥9-3॥
  
__________________________________________
मया     ततमिदं   सर्वं    जगदव्यक्तमूर्तिना।
मत्स्थानि   सर्वभूतानि  न  चाहं  तेष्ववस्थित:॥
मेरे   में  ही  व्याप्त  है,  सारा  यह  संसार ।
जीव  सकल  मुझ  में  बसे, मेरा ना आकार  ॥9-4॥
  
__________________________________________
न च  मत्स्थानि  भूतानि  पश्य मे योगमैश्वरम्।
भूतभृन्न  च  भूतस्थो   ममात्मा   भूतभावन:॥
मैं  जीवों  में  हूँ  नहीं,   देखो  रूप  विराट ।
दिखता  हूँ  ना  मैं  कहीं, पर  सबका सम्राट ॥9-5॥
  
__________________________________________
यथाकाशस्थितो  नित्यं  वायु:  सर्वत्रगो  महान् ।
तथा   सर्वाणि   भूतानि   मत्स्थानीत्युपधारय ॥
वायु  सम  आकाश  में,  बहती  चारों  ओर ।
जीव  सभी  मुझ  में  रहें, मेरा  ओर न छोर   ॥9-6॥
  
__________________________________________
सर्वभूतानि  कौन्तेय  प्रकृतिं  यान्ति मामिकाम् ।
कल्पक्षये  पुनस्तानि   कल्पादौ   विसृजाम्यहम्॥
अर्जुन मुझमें आन मिले, अंत समय जब आय ।
मैं फिर  से रचना  करूँ, सृष्टि फिर बन जाय ॥9-7॥
  
__________________________________________
प्रकृतिं    स्वामवष्टभ्य   विसृजामि  पुन: पुन:।
भूतग्राममिमं     कृत्स्नमवशं     प्रकृतेर्वशात् ॥
मैं  रचना  का  मूल  हूँ,  रचता   बारम्बार ।
मैं  चाहूँ  तो  जग  रचूँ,  चाहूँ  तो   संहार ॥9-8॥
  
__________________________________________
न  च  मां  तानि  कर्माणि  नबध्नन्ति धनंजय ।
उदासीनवदासीनमसक्तं      तेषु       कर्मसु  ॥
कर्म  न मुझको बाँध सके, सदा  धनंजय जान ।
द़ृढ–मन से मैं  वास  करूँ, आसक्ति ना ध्यान  ॥9-9॥
  
__________________________________________
मयाध्यक्षेण   प्रकृति:  सूयते  सचराचरम् ।
हेतुनानेन  कौन्तेय  जगद्विपरिवर्तते ॥
चर  अचर  का मालिक मैं, अर्जुन तू पहचान ।
चलता  सृष्टि  चक्र  सदा, मैं कारण  तू जान  ॥9-10॥
  
__________________________________________
अवजानन्ति  मां  मूढा मानुषीं  तनुमाश्रितम्।
परं  भावमजानन्तो  मम भूतमहेश्वरम् ॥
मूर्ख  आम  समझे  मुझे, मानव तन को जान ।
दिव्य  रुप  समझे   नहीं,  परमेश्वर  पहचान ॥9-11॥
  
__________________________________________
मोघाशा  मोघकर्माणो   मोघज्ञाना   विचेतस: ।
राक्षसीमासुरीं   चौव  प्रकृतिं  मोहिनीं  श्रिता: ॥
व्यर्थ  कर्म  आशा  विफल, मोह बंधा अज्ञान  ।
रहे  आसुरी  भावना, मोहित  वे  सब  मान ॥9-12॥
  
__________________________________________
महात्मानस्तु   मां  पार्थ  दैवीं  प्रकृतिमाश्रिता:।
भजन्त्यनन्यमनसो  ज्ञात्वा  भूतादिमव्ययम् ॥
हे  अर्जुन  जो  महापुरुष, देव गुणी जो लोग ।
भक्ति  भाव  से जानतेे, सृष्टि मेरा  यह योग ॥9-13॥
  
__________________________________________
सततं   कीर्तयन्तो  मां   यतन्तश्च   द़ृढव्रता:।
नमस्यन्तश्च  मां  भक्त्या  नित्ययुक्ता उपासते ॥
कीर्तन  वे  करते  रहे, मन  के साथ यथार्थ, ।
भक्तिभाव  से  नतमस्तक,  पूजा  करते पार्थ ॥9-14॥
  
__________________________________________
ज्ञानयज्ञेन   चाप्यन्ये    यजन्तो    मामुपासते।
एकत्वेन   पृथक्त्वेन   बहुधा    विश्वतोमुखम्॥
ज्ञानयोग  में  लगे   रहे,  पूजा  करते  लोग ।
रूप  अनेक या  एक हो, भजते  जग में लोग ॥9-15॥
  
__________________________________________
अहं  क्रतुरहं  यज्ञ:  स्वधाहमहमौषधम्।
मन्त्रोऽहमहमेवाज्यमहमग्निरहं  हुतम्  ॥
कर्मकांड  में  यज्ञ  भी,  मंत्र  और  घी साथ ।
अग्नि  मैं आहुति  मैं, तर्पण  का  मैं   हाथ ॥9-16॥
  
__________________________________________
पिताहमस्य  जगतो  माता   धाता   पितामह: ।
वेद्यं   पवित्रमोंकार   ऋक्साम    यजुरेव  च ॥
मात पिता इस जगत के,  मुझको सब कुछ मान ।
वेदों  में  मैं ही  बसा,  ओम  मुझे  तू जान ॥9-17॥
  
__________________________________________
गतिर्भर्ता  प्रभु:  साक्षी  निवास:  शरणं सुहृत्।
प्रभव:  प्रलय:  स्थानं   निधानं   बीजमव्ययम् ॥
परमधाम  स्वामी  सकल, शरणागत  का वास।
प्रलय  उदय  का  हेतु मैं, अमर बीज आवास ॥9-18॥
  
__________________________________________
तपाम्यहमहं  वर्षं  निगृह्णाम्युत्सृजामि  च।
अमृतं  चैव  मृत्युश्च  सदसच्चाहमर्जुन ॥
बारिश  हो या ताप हो, मम अधीन  तू जान ।
लेन देन  जीवन सकल, सत्–असत्य का स्थान ॥9-19॥
  
__________________________________________
त्रैविद्या मां सोमपा: पूतपापा, यज्ञैरिष्ट्वा स्वर्गतिं प्रार्थयन्ते ।
ते पुण्यमासाद्य  सुरेन्द्रलोक-मश्नन्ति  दिव्यान्दिवि देवभोगान् ॥
त्रिवेदी  पिएँ  सोमरस,  माँग  स्वर्ग  का धाम ।        
इन्द्र  लोक  उनको  मिले, देव मिले हर शाम ॥9-20॥
  
__________________________________________
ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं,  क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति ।
एवं  त्रयीधर्ममनुप्रपन्ना,  गतागतं  कामकामा लभन्ते ॥
इंद्र लोक को भोग कर,  मृत्यु लोक की चाल ।
नहीं   त्रिवेदी   छूटते,  जन्म  मरण  जंजाल ॥9-21॥
  
__________________________________________
अनन्याश्चिन्तयन्तो  मां  ये  जना:  पर्युपासते ।
तेषां  नित्याभियुक्तानां   योगक्षेमं   वहाम्यहम् ॥
मुझको  भाव  अनन्य  भजे, रखते मेरा ध्यान ।
रक्षा  कर  उस  भक्त की, रखूँ सदा ही मान  ॥9-22॥
  
__________________________________________
येऽप्यन्यदेवताभक्ता    यजन्ते    श्रद्धयान्विता:।
तेऽपि  मामेव   कौन्तेय   यजन्त्यविधिपूर्वकम्॥
पूजे   दूजे  देव   को,   श्रद्धा  रखते  ध्यान।
दोषपूर्ण   मुझको  भजे,  अर्जुन  ऐसा  जान ॥9-23॥
  
__________________________________________
अहं   हि   सर्वयज्ञानां  भोक्ता च  प्रभुरेव च ।
न  तु  मामभिजानन्ति  तत्त्वेनातश्च्यवन्ति  ते ॥
मैं  भगवन  मैं  ही  भगत, सर्व  यज्ञ में वास ।
इसे  नही  जो  जानते,  होता  नीच   प्रवास ॥9-24॥
  
__________________________________________
यान्ति   देवव्रता   देवान्पित्न्यान्ति   पितृव्रता:।
भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनोऽपि माम् ॥
मिलें  देव  में देव भक्त, पितर भजें  वो पाय।
भूत  जपते  भूत  मिलें, मुझमें  भक्त  समाय ॥9-25॥
  
__________________________________________
पत्रं  पुष्पं  फलं  तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति ।
तदहं  भक्त्युपहृतमश्नामि  प्रयतात्मन:॥
फूल  पत्ती फल और जल, करे भक्ति से भेंट ।
भक्तिभाव  स्वीकार  करूँ, सरल आत्मा भेंट ॥9-26॥
  
__________________________________________
यत्करोषि  यदश्नासि  यज्जुहोषि  ददासि  यत् ।
यत्तपस्यसि    कौन्तेय   तत्कुरुष्व   मदर्पणम् ॥
भोजन  हो  या  कर्म  हो, अर्पण हो या दान ।
अर्जुन  जो  भी तप करो, मेरा  ही हो ध्यान ॥9-27॥
  
__________________________________________
शुभाशुभफलैरेवं     मोक्ष्यसे      कर्मबन्धनै:।
संन्यासयोगयुक्तात्मा   विमुक्तो    मामुपैष्यसि॥
नष्ट हो फल  अच्छा बुरा, कर्म मुक्त हो जाय ।
योग  युक्त हो आत्मा, मुझ  में आन  समाय  ॥9-28॥
  
__________________________________________
समोऽहं  सर्वभूतेषु  न मे  द्वेष्योऽस्ति न प्रिय: ।
ये भजन्ति तु मां भक्त्या मयि ते तेषु चाप्यहम् ॥
सदा  रखूँ  समभाव  मैं, द्वेष  न रखता राग ।
मुझमें  बसता  भक्त  जो, मैं ही उसका भाग ॥9-29॥
  
__________________________________________
अपि   चेत्सुदुराचारो   भजते   मामनन्यभाक् ।
साधुरेव  स  मन्तव्य:  सम्यग्व्यवसितो  हि  स: ॥
काम  शुभ–अशुभ जो करे, मन  में मेरा भाव।
साधु  ऐसे  हैं  पुरुष,  पूर्ण  समर्पित   भाव ॥9-30॥
  
__________________________________________
क्षिप्रं  भवति  धर्मात्मा  शश्वच्छान्तिं निगच्छति।
कौन्तेय  प्रति  जानीहि न मे भक्त:  प्रणश्यति॥
धर्मपरायण  शीघ्र  बने, क्ष्ाुधा  शांत  हो जाय ।
हे  अर्जुन सब जान ले, भक्ति भाव  ना जाय ॥9-31॥
  
__________________________________________
मां हि पार्थ व्यपाश्रित्य येऽपि स्यु:  पापयोनय: ।
स्त्रियो  वैश्यास्तथा शूद्रास्तेऽपि यान्ति परां गतिम् ॥
जो  अर्जुन  मेरी  शरण, भले हो योनि  पाप ।
शूद्र  वैश्य  नारी  रहे, मिलता  परम्  प्रताप ॥9-32॥
  
__________________________________________
किं  पुनर्ब्राह्मणा:  पुण्या  भक्ता राजर्षयस्तथा ।
अनित्यमसुखं  लोकमिमं  प्राप्य  भजस्व  माम्॥
हो  ब्राह्मण  धर्मात्मा,  भक्त   रहे  मुनिराज ।
नाशवान  इस लोक में, भज लो मुझको आज ॥9-33॥
  
__________________________________________
मन्मना  भव  मद्भक्तो मद्याजी  मां नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि    युक्त्वैवमात्मानं     मत्परायण:॥
मन  मे  मुझको  रख  सदा, मेरा हो नवकार  ।
पूर्ण  लीन  मन  में  रखे, मिले  मुझे आकार॥9-34॥
  
__________________________________________
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे राजविद्याराजगुह्ययोगो  नाम  नवमोऽध्याय:   ॥
 ॥ ॐ ॐ ॐ ॥